روانشناسی: موسیقی و موسیقیدرمانی
موسیقی و سلامتی
دربارهی اثرات موسیقی بر سیستم عصبی انسان و درمان بیماران با موسیقی آزمایشهای علمی مختلفی به عمل آمده است که نشان دادهاند موسیقی میتواند بر سلسله اعصاب انسان بهشدّت اثر کند.
مقدمه: در جوامع کنونی که تنشها و فشارهای روانی سلامت انسانها را مورد تهدید قرار میدهد، بهترین کار اتخاذ تدابیری است برای افزایش مقاومت جسمانی و روانی در برابر این ناهنجاریهایی که انسان بهناچار با آنها روبهروست. علّت بسیاری از ناملایمات رفتاری و بیماریهای جسمانی ناشی از این است که مردم آگاهی چندانی از شیوههای مقابله با این ناملایمات را ندارند. یکی از شیوههای شناخته شده در بهداشتروانی، شیوۀ "هنردرمانی" (art therapy) است. از زمانهای دور، روشن بود که هنر وسیلهای برای تهذیب روح و پالایش جان و سلامت روانی است و در میان هنرها موسیقی در رواندرمانی و بهداشتروانی جایگاه ویژهای داشته و دارد. شکسپیر، شاعر و نویسندۀ مشهور انگلیسی، معتقد بود که "طلسم نغمهها"، حتّی سینههای وحشی و دور از احساس را سحر میکند و به آرامش میکشد. در تاریخ رواندرمانی، نمونههای زیادی وجود دارد مبنیبر اینکه بیماریهای درماننشدنی به کمک نوای موسیقی، درمان شدهاند و قدرت حیرتانگیز نغمههای موسیقی، آنها را بهبود بخشیده است. موسیقی، روان را نرم و آرام و جسم را زنده و پرنشاط میسازد. بیعلّت نیست که در گوشهای از تابلوی مشهوری که دکتر فیلیپ پینل (Philippe Pinel) را در حال باز کردن غلوزنجیر از دست و پای بیماران روانی بیمارستان امراض روانی پاریس نشان میدهد، مردی را در حال نواختن ویولن و آرامش بخشیدن به بیماران روانی میبینیم. آثار موسیقی بر سیستم عصبی انسان: طبیعت آدم، چه در اساس زیستشناختی و چه در ساختار روانی، تحول و مسیری آهنگین را میپیماید و ریتم و هارمونی در ساختمان آن ریشه دارد؛ از اینرو، مجذوب نظم و هماهنگی و کنشهای ریتمیک بیرونی میشود. دربارۀ اثرات موسیقی بر سیستم عصبی انسان و درمان بیماران با موسیقی آزمایشهای علمی مختلفی به عمل آمده است. این آزمایشها نشان دادهاند که موسیقی میتواند بر سلسله اعصاب انسان بهشدّت اثر کند. این اثر بر عمل قلب، گردش خون، آهنگ تنفّس و ضربان نبض کاملاً آشکار است. موسیقی میتواند در تنظیم ضربان قلب و تنظیم فشارخون و نظم بخشیدن به تنفّس و متابولیسم بدن مؤثر باشد. برای نمونه، در مطالعاتی که اخیراً انجام شده و در "مجلۀ پیشگیری" (Prevention Magazine) چاپ شده، تأثیر نوای موسیقی را در بهتر شدن آهنگ تنفّسی نوزادان زودرس نشان داده است. براساس این تحقیق، محققان در بخش مراقبتهای ویژۀ نوزادان (neonatal ICU)، دو گروه از این نوزادان زودرس را انتخاب کرده و در گوشهای یک گروه از این نوزادان گوشیهای کوچکی گذاشتند و از آن زمزمۀ موسیقایی لالایی پخش میکردند. محققان مشاهده کردند که وقتی موسیقی پخش میشد، نوزادان میزان بیشتری از اکسیژن در خونشان داشتند و همینطور ضربان قلب و سرعت تنفّسشان به نسبت گروه دوّم که فقط وزوز دائم دستگاههای کنترل پزشکی را بههمراه صداهای زمینهای دیگر که در بخش وجود داشت میشنیدند، به حدّطبیعی نزدیکتر بود. همچنین، تأثیر روانی موسیقی در ایجاد تغییر حالت، بالا بردن میزان دقّت، هماهنگی بخشیدن به رفتار و کردار و تکامل سطح فکر و فرهنگ، امروزه ثابت شده است. موسیقی ملایم با صدای معمولی و طبیعی برحسب ریتم و سرعت و ضربآهنگ خود منجر به آرامتر شدن ضربان قلب، ملایم شدن آهنگ تنفّسی و سبکسازی و تمدد اعصاب در سیستم عصبی میشود و نوعی روحیۀ مسالمتجویی، آرامشطلبی و نرمخویی در انسان بهوجود میآورد. موسیقی پرهیجان با همان حد از شدّت و بلندی، باعث طپش شدیدتر قلب و تندتر شدن ضربان قلب، متلاطم شدن آهنگ تنفّسی و حالت برانگیختگی و هیجان در دستگاه عصبی میشود و تحریکپذیری و کشش عصبی شدیدتری در انسان ایجاد میکند. بنابراین، بین حالات مختلف موسیقی و شرایط عصبی انسان ارتباطی مستقیم و محکم وجود دارد و در اثر همین ارتباط بیواسطه است که موسیقی میتواند در لحظهای آدمی را بخنداند، در لحظۀ دیگر بگریاند، در لحظهای آرامش ببخشد و در لحظۀ دیگری او را به خواب برد! (اشاره به داستان معروف فارابی). ابنخلکان در وفاتالعیان، حکایتی دربارۀ فارابی نقل کرده است که روزی فارابی وارد مجلس سیفالدوله میشود و هنگامیکه نوبت موسیقی میرسد، شروع به نواختن میکند و چنان مینوازد که همه به خنده میافتند، پس لحن را تغییر میدهد و این بار چنان مینوازد که همه میگریند. سپس لحن دیگری چنان ساز میکند که همۀ حضّار به خواب میروند! کاربرد موسیقی در درمان: همانطور که در مقالهها و کتابهای خاص "موسیقیدرمانی" آمده است، موسیقی در درمان بیماریهای جسمانی و اختلالهای روانی و ... مؤثر بوده است. برای آشنایی بیشتر با حیطۀ کاری موسیقیدرمانی مواردی را برمیشماریم: کاربرد موسیقی در درمان عقبماندگی ذهنی، ناتوانیهای یادگیری، ناشنوایان، نابینایان، اختلالهای ارتباطی، معلولیتهای ارتوپدی، بیماران جسمی حاد و مزمن، معلولین چندگانه، مشکلات رفتاری و آشفتگیهای عاطفی کودکان و نوجوانان، اختلالها و بیماریهای روانی بزرگسالان، بیماران پیر، بیماران پایانهای (بیماران علاجناپذیر)؛ موسیقیدرمانی در زایمان و مراقبتهای مربوط به نوزاد، کاربرد موسیقیدرمانی در برنامههای مدیریت استرس و ... گردآورندهی مقاله: علی مددیان پاک توضیح: این مقاله در مجلۀ یوگا پیام مهر (شمارۀ سوم، زمستان 1379) به چاپ رسیده است.
اشمیت پترز، ژ. (؟). مقدمهای بر موسیقیدرمانی؛ ترجمه و تألیف علی زاده مححمدی.ـ تهران، 1371.
زاده محمدی، ع. (1374). آموزش موسیقی و موسیقیدرمانی کودکان استثنایی.ـ تهران: کارگاه نشر.
زانوبیا ش. (؟). «موسیقی و سلامتی»؛ ترجمه حسین شبانینژاد و علی مددیان پاک.
زاهدی، ت. (1377). حکمت معنوی موسیقی.ـ تهران: انتشارات فردوس.
تاریخچهی مختصری از روانشناسی ورزش
نگارنده: علی مددیان پاک ، ارسالشده در دو شنبه, 18 اردیبهشت 1396
اهمالکاری چیست؟ و انواع آن کدام است؟
نگارنده: علی مددیان پاک ، ارسالشده در جمعه, 15 اردیبهشت 1396
در انتخاب کتاب روانشناسی دقت کنید!
نگارنده: علی مددیان پاک ، ارسالشده در سه شنبه, 12 اردیبهشت 1396
